Gminna katastrofa ekologiczna z 2018 r. Czy urzędnicy stanęli wówczas na wysokości zadania?

Nie milkną echa sierpniowej katastrofy ekologicznej na Odrze. Do dziś nie jest jasne, czy za sprawą stał zrzut do rzeki bliżej nieokreślonej trucizny, czy jednak naturalne czynniki związane z ekstremalnie upalnym latem. Sytuacja przypomniała lokalny kryzys związany z awarią Oczyszczalni w Skałowie, z którym latem 2018 r. mierzyli się mieszkańcy gminy Kostrzyn.

Przebieg kryzysu badała specjalna komisja powołana przez Burmistrza. Konfrontujemy jej ustalenia z ówczesnymi doniesieniami medialnymi oraz komunikatami Dworcowej i sprawdzamy, w jaki sposób gminny urzędnik poradził sobie z kryzysem ekologicznym.

Według oficjalnej dokumentacji awarię zauważono w poniedziałek 16 lipca.

– czytamy w protokole pokontrolnym.

Dokumentacja milczy na temat działań podejmowanych w tamtym tygodniu. Wiemy jednak, że uszkodzony reaktor nie został wyłączony z eksploatacji, a w piątek 20 lipca wysłano do austriackiego producenta zapytanie dotyczące zakupu tzw. dyfuzorów.

Obiekt w Skałowie to oczyszczalnia biologiczno-mechaniczna. W dużym uproszczeniu proces rekultywacji ścieków odbywa się na zasadzie ich wstępnego podczyszczania poprzez grawitacyjne wytrącanie osadów oraz dalszego oczyszczania przez mikroorganizmy radzące sobie z zanieczyszczeniami rozpuszczonymi w wodzie. “Robotę” w takim procesie wykonują bakterie tlenowe, których kolonie utrzymuje przy życiu proces napowietrzania ścieków. Zadanie to wykonują właśnie dyfuzory zamontowane w dwóch reaktorach biologicznych obsługujących gminne nieczystości. Finał oczyszczania to odprowadzenie gotowego, spełniającego wymagane parametry środowiskowe, “produktu” do rzeki.

W połowie lipca zauważono zatem, że proces oczyszczania nie przebiega prawidłowo, a trafiające do Kopli ścieki są niedoczyszczone na biologicznym etapie całego procesu. Do awarii musiało dojść nieco wcześniej, a 16 lipca obserwowano już efekty braku napowietrzania nieczystości.

We wtorek 24 lipca fabryka odpowiedziała na wysłane zapytanie ofertowe, a następnego dnia dokonano zamówienia. Również 25 lipca zdecydowano o zamknięciu napływu nieczystości do uszkodzonego reaktora i przystąpiono do opróżniania zbiornika o pojemności 1,5 tys. m³. Ścieki trafiły do rzeki, a dotarcie do układu dyfuzorów pozwoliło potwierdzić, że to właśnie te elementy uległy uszkodzeniu.

Od tego czasu wydajność Oczyszczalni spadła o połowę, a napływ ścieków pozostawał na niezmienionym poziomie. Dokumentacja milczy na temat tego, jak wyglądał wówczas proces technologiczny w sprawnym reaktorze – trudno jednak polemizować z przypuszczeniem, że nie mógł przebiegać w sposób prawidłowy, a do Kopli trafiał “produkt” fatalnej jakości.

Sytuacja nie mogła umknąć mieszkańcom Siekierek, przez które przepływa rzeka. Urzędnicy z Dworcowej informują, że pierwsze głosy zaniepokojonych mieszkańców otrzymali w poniedziałek 30 lipca.

Jeszcze tego samego dnia do Skałowa pojechał Waldemar Biskupski, który polecił kierownictwu placówki, by natychmiast zawiadomić o kryzysie służby środowiskowe. Urzędnicy z Dworcowej prawdopodobnie już wówczas wiedzieli, że odpowiednie instytucje zostały poinformowane przez mieszkańców, czego pośrednio dowodził wpis na facebooku, który zostanie przytoczony w dalszej części tej historii.

Protokół pokontrolny nie odpowiada na pytanie, dlaczego wcześniej nie zdecydowano się poinformować o sytuacji Wód Polskich i WIOŚ-u. W obliczu awarii służby środowiskowe mogłyby wydać zezwolenie na czasowe odprowadzanie do rzeki ścieków o obniżonej jakości.

Również 30 lipca oczyszczono opróżniony reaktor z osadu, zdemontowano uszkodzone dyfuzory i przeprowadzono konserwacje pozostałych elementów układu.

Następnego dnia w placówce zebrał się “sztab kryzysowy”, a w naradzie obok Zastępcy Burmistrza Waldemara Biskupskiego i Kierownik Oczyszczalni Kingi Czechowskiej udział wziął Burmistrz Szymon Matysek oraz Dyrektor Zakładu Komunalnego Ryszard Dyzma. Nie wiemy o czym dyskutowali zebrani – wiadomo jednak, że w tych dniach podejmowano intensywne starania, by samochody asenizacyjne dowożące ścieki z przydomowych szamb móc kierować do punktów obsługiwanych przez Aquanet w Swarzędzu i Pobiedziskach. Zgoda na takie działania wymagała przeprowadzanie przez Centralną Oczyszczalnie Ścieków w Koziegłowach szczegółowych analiz, które trwały kilka dni.

1 sierpnia podobna narada odbyła się w gmachu Urzędu Miejskiego. Ustalono wówczas, że o sytuacji należy poinformować mieszkańców Siekierek mierzących się z niewyobrażalnym fetorem dobywającym się z zanieczyszczonej Kopli. Co ciekawe urzędnicy zdecydowali się na oczywiste kłamstwo – nie przyznano się do awarii, a sytuację tłumaczono “pracami konserwacyjnymi” zmierzającymi do poprawy jakości odprowadzonych ścieków. Nieprzyjemny zapach miał natomiast wynikać z panujących wysokich temperatur. Z podpisaną przez Kierownik Oczyszczalni Kingę Czechowską informacją zapoznać się można pod tym linkiem. Nie ulega jednak wątpliwości, że treść komunikatu była konsultowana z najwyższymi gminnymi urzędnikami.

Tego samego dnia swoją kontrolę w Skałowie przeprowadzili przedstawiciele Wód Polskich.

W czwartek 2 sierpnia austriacka fabryka poinformowała o przygotowaniu do wysyłki zamówionych dyfuzorów, a Burmistrz wraz ze swoim Zastępcą odwiedzili wieczorem Siekierki, by ocenić jak wygląda sytuacja.

Następnego dnia rano o sprawie napisał Głos Wielkopolski w artykule zatytułowanym Siekierki Wielkie: Ścieki z oczyszczalni trafiają do rzeki. Mieszkańcy są oburzeni. W tekście znalazła się wypowiedź Kingi Czechowskiej, która poinformowała, że to standardowa wakacyjna procedura konserwacyjna. Redakcja ustaliła, że zgłoszenie do Wód Polskich wpłynęło dopiero 2 sierpnia, co jest sprzeczne z informacjami gminnych urzędników zawartymi w protokole pokontrolnym.

Również 3 sierpnia Aquanet zgodził się na przekierowanie beczkowozów ze ściekami do swoich punktów w Swarzędzu i Pobiedziskach. Burmistrz mógł wówczas wstrzymać przyjmowanie tego rodzaju nieczystości w Skałowie, co pozwoliło odciążyć niewydolny system o ok. 25%. Zgniłe ścieki zwożone przez szambiarki są dużo trudniejsze do oczyszczenia niż te świeże dostarczane przez kanalizację. To właśnie one wymagają napowietrzania, a zawarte w nich zawiesiny nie opadają tak łatwo.

Tego samego dnia napłynęły jednak złe wieści z Austrii. Fabryka poinformowała o problemach związanych z wysyłką zamówionych części zamiennych.

Do prób opanowania kryzysu wrócono w poniedziałek 6 sierpnia. Zapadła wówczas decyzja, by za granicę wysłać pracownika Zakładu Komunalnego, który osobiście odbierze zamówione dyfuzory. Tego samego dnia Burmistrz, Zastępca Burmistrza i Kierownik Oczyszczalni ponownie wizytowali Skałowo i Siekierki kontrolując skalę piętrzącego się problemu.

7 sierpnia o sytuacji poinformowało Radio Poznań. Reporterzy wybrali się na miejsce, gdzie potwierdzili tragiczny stan wody w rzece oraz unoszący się fetor. Z radiem nie chcieli się spotkać ani przedstawiciele Zakładu Komunalnego, ani pracownicy Oczyszczalni. Redakcja porozmawiała jednak z Burmistrzem.

Odnotowano, że Szymon Matysek jak ognia unika słowa “awaria” choć przyznaje, że wydajność obiektu spadła, a uszkodzeniu uległy elementy odpowiedzialne za napowietrzanie ścieków. Włodarz Gminy poinformował również wbrew faktom redakcję, że do uszkodzenia dyfuzorów doszło 25 lipca.

Również 7 sierpnia na terenie obiektu swoją kontrolę rozpoczął WIOŚ. Wieczorem do Skałowa przyjechały niezbędne części zamienne.

– napisał tuż po północy w środę 8 sierpnia oficjalny gminny facebook.

Zaskakujący ton wpisu sugeruje, że urzędnicy z Dworcowej mieli ogromny żal do mieszkańców Siekierek, którzy wszczęli alarm ws. zatrutej rzeki. Chronologia wydarzeń sugeruje, że oczekiwano, że sprawę można załatwić “po cichu”.

Następnego dnia materiał ze Skałowa i Siekierek wyemitował Teleskop. Redakcja przekazała, że władze Gminy postanowiły zataić problem przed mieszkańcami. W materiale znalazła się po raz kolejny nieprawdziwa informacja, że do awarii doszło 25 lipca. Wśród osób wypowiadających się dla poznańskiej telewizji znalazła się Anna Dudzińska, która wówczas nie była jeszcze radną. Materiał zdradza, że była zaangażowana w problem po stronie mieszkańców w kontrze do Urzędu Miejskiego. Można spekulować, czy to właśnie w tamtych dniach nie należy szukać źródeł oczywistej niechęci z jaką dzisiejsza Radna boryka się przy Dworcowej oraz czy karą za zaangażowanie w sprawę było odebranie Siekierkom znacznych środków zaplanowanych w budżecie Gminy na 2019 r.

8 sierpnia Sanepid zbadał wodę pitną na SUW-ie w Siekierkach stwierdzając, że nadaje się do spożycia.

10 sierpnia oczyszczalnia odzyskała pełną sprawność, a Burmistrz powołał zespół do zbadania tamtych wydarzeń. Ustalono przywołaną w tekście chronologię oraz oceniono kompetencje zaangażowanych w sprawę pracowników Zakładu Komunalnego. Przedstawiono wniosek, że awaria nie była spowodowana niczyim błędem i nie było możliwości, by ją przewidzieć.

Równocześnie uznano, że nie doszło do radykalnego skażenia środowiska. Urzędnicy podkreślili, że odnotowano jedynie podwyższone wartości wskaźnika azotu ogólnego N_og, a do Kopli nie odprowadzono surowych ścieków.

Sporządzony raport nie odniósł się do sprawy ukrywania awarii przed służbami środowiskowymi. Nie poruszono również kwestii informacji przekazywanych przez Urząd Miejski, które mijały się z prawdą na temat natury powstałego problemu.

– czytamy w protokole pokontrolnym oraz zaleceniach pokontrolnych przygotowanych przez Burmistrza.

Inspekcję przeprowadzał również WIOŚ. W przeciwieństwie do zespołu powołanego przez Urząd Miejski potwierdził, że doszło do naruszeń.

W dokumentacji sporządzonej przy Dworcowej znalazły się informacje na temat kar finansowych związanych z zanieczyszczeniem wód i odprowadzeniem do rzeki ścieków bez wymaganych pozwoleń. Stwierdzono, że ich wysokość zostanie ustalono przez sąd. Poprosiliśmy Zastępcę Burmistrza o doprecyzowanie ile Gmina musiała wówczas zapłacić.

– zalecił po kontroli Burmistrz Szymon Matysek.

Dodatkowo ustalono, by uzyskać od Aquanetu stałą zgodę na awaryjny odbiór ścieków dowożonych przez samochody asenizacyjnej.

Równocześnie zauważono, że tego rodzaju nieczystości stanowią aż 25% produkcji Skałowa. Burmistrz zalecił opracowanie systemu umożliwiającego kontrolę limitów tego rodzaju dostaw. Niskie stawki w Skałowie ściągały do Oczyszczalni olbrzymie ilości “trudnych” ścieków z gmin ościennych. Uznano również, że należy kontrolować mieszkańców w zakresie szczelności szamb, co może sugerować, że jakość tego rodzaju nieczystości była nieprzeciętnie niska.

Wreszcie wskazano, że przepustowość oczyszczalni jest niewystarczająca i zarządzono rozpoczęcie kroków związanych z opracowaniem koncepcji jej rozbudowy.

W gminnej dokumentacji brak informacji na temat tego, ile źle oczyszczonych ścieków trafiło w tych dniach do Kopli. Nominalna przepustowość sprawnego obiektu to 2.100 m³ na dobę. Na podstawie tej informacji można pokusić się o oszacowanie rzędu wielkości ówczesnej katastrofy. Uszkodzony reaktor funkcjonował przynajmniej od 16 do 25 lipca – w tym czasie do rzeki trafić mogło ok. 10 tys. m³ źle oczyszczonych ścieków. Druga sprawna jednostka działała w warunkach skrajnego przeciążenia od 25 lipca do 7 sierpnia. To okres, w którym Kopla musiała przyjąć dodatkowo ok. 14 tys. m³ niespełniających norm nieczystości. Cuchnące ścieki, które popłynęły podczas kryzysu do rzeki wypełniłyby zatem 7 basenów olimpijskich.

Kierująca w 2018 r. Oczyszczalnią w Skałowie Kinga Czechowska jest dziś Dyrektorem Zakładu Komunalnego.