„Gmina nie prowadzi dziennika lub czasopisma.” Urząd wie, że ABC to śliska sprawa.

Zobacz również

Czytelnicy odwrócili się od ABC

Tytułowy cytat to fragment oficjalnego pisma, które Urząd Miejski wystosował do Sieci Obywatelskiej Watchdog w sierpniu 2018r. Organizacja pytała wówczas gminy na terenie całego kraju o zasady, na jakich wydają biuletyny samorządowe.

Burmistrz w informacji przesłanej do Watchdog odcinał się od ABC. Wypieranie się własnego dziecka sugeruje, że przy Dworcowej uświadomiono sobie wtedy, że sprawa jest „śliska” i w obecnej formule trudna do obrony.

Co ciekawe organizacja pytała również o dostępność do czasopisma, które wtedy nie było jeszcze upubliczniane w sieci. To właśnie od 2018 r. MGOK publikuje – co prawda z opóźnieniem – wydawany przez siebie tytuł w wersji elektronicznej. Przypadek?

Sprawa wróciła jak bumerang w listopadzie 2020r. Członkowie organizacji po raz kolejny zaniepokoili kostrzyńskich urzędników prosząc o przekazanie informacji na temat zasad, na jakich funkcjonuje lokalna gazeta. Tym razem pytania były jeszcze bardziej szczegółowe i wskazywały dość jasno sfery, z którymi ABC ma oczywiste problemy. Jednocześnie Watchdog dowiódł, że wcześniejsze zainteresowanie sprawą nie było incydentem, a coraz bardziej kłopotliwa sprawa może wracać w przyszłości.

Żeby dokładnie nakreślić istotę problemu należy się cofnąć do okresu niemowlęctwa III RP – czyli czasów, w których powstał również kostrzyński periodyk. Po upadku PRL-u z rynku zniknęła spora część regionalnej prasy, a popularną praktyką wśród samorządów stało się wypełnianie powstałej luki wydawnictwami redagowanymi przez urzędników. W ten sposób rynek zalały tytuły udające prawdziwą prasę, w których narracja była przychylna rządzącym.

– tłumaczy Katarzyna Batko-Tołuć, dyrektor programowa Watchdog, zwracając uwagę na absurdalny charakter sytuacji, w której w piórka „czwartej władzy” stroi się środowisko, które powinno być przez nią kontrolowane.

„Urząd intensywnie pracuje”

Podstawą prawną dla wydawania samorządowych gazet są dziś przepisy dotyczące gospodarki komunalnej, które dopuszczają „działalność wydawniczą” gmin. W ustawowych zapisach nie ma jednak mowy o wydawaniu prasy, stąd ważny dla sprawy staje się drugi punkt zaczepienia – prawo prasowe – który zakłada, że wydawcą może być „organizacja samorządowa”. W doktrynie prawnej to właśnie tę furtkę uznaje się za podstawę funkcjonowania gazet wydawanych przez urzędy gminy. Krytycy zwracają jednak uwagę na fakt, że ustawa ta pochodzi z 1984r. – w okresie tym „samorząd terytorialny” jeszcze nie istniał, a twórcy przepisów mieli na myśli raczej samorządy zawodowe.

– zauważa Katarzyna Batko-Tołuć.

„Dobra nowina” i opowieści o sukcesach samorządu to istota tego rodzaju tytułów, którą dobrze oddaje przywołany w śródtytule cytat z tekstu otwierającego październikowy numer „I wiesz więcej” z Czerwonaka. Oczywiście różni samorządowcy mają różne pomysły na gazety ze swojego podwórka. W większości przypadków służą one jednak przede wszystkim promocji aktualnie rządzącej ekipy.

Analizując ostatnie wydania tego rodzaju prasy w powiecie poznańskim, jedynie w Informatorze Mosińskim znaleźliśmy omówienie pewnej problematycznej inwestycji z dwóch perspektyw. Zapoznaliśmy się również z bulwersującym „Goślińskim Biuletynem Mieszkańców”, w którym walczący o przetrwanie burmistrz bezceremonialnie atakuje autorów wniosku o referendum w sprawie swojego odwołania.

Kostrzyńskie ABC zdaje się na tym tle wypadać nie najgorzej. Opis działań Urzędu zajmuje ok. 1/4 zawartości (nie będącej reklamami) ostatnich 3 numerów dostępnych online. Pozostałe materiały to treści opowiadające o działalności placówek oświatowych i kulturalnych, notatki z OSP i komendy policji, sport, wywiady, materiały historyczne oraz – co tu dużo mówić – „zapchajdziury”.

Niestety w przeanalizowanych wydaniach zabrakło miejsca na krytyczną ocenę poczynań władz. Dobrą ilustracją jednostronnego charakteru narracji jest natomiast zawarte w grudniowym numerze czasopisma sprawozdanie z fragmentu sesji, na której omawiano problemy na budowie dróg dojazdowych do tunelu. Temat został zreferowany w wygodny dla Ratusza sposób, a w relacji pominięto wszelkie kłopotliwe wątki.

Możliwe jednak, że za taki stan rzeczy nie odpowiada jedynie redakcja. W przywoływanej już korespondencji Watchdog z kostrzyńskim Urzędem znaleźć możemy deklarację, że w minionym roku nie odmówiono ani razu publikacji nadesłanego tekstu. W archiwalnych wydaniach ABC znaleźć można natomiast głosy polemiczne. Ich niewielka ilość może być związana z niską aktywnością krytyków. Niemniej nie zmienia to faktu, że o publikacji tekstów decyduje redaktor naczelny wraz z redakcją. Trudno oczekiwać, by bez cienia wątpliwości mogli dopuścić do druku teksty, które wkurzyłyby Dworcową.

Biuletyn samorządowy powinien być bezpłatny

– stwierdza ekspertka z Watchdog.

Nieprzypadkowo wszystkie analogiczne wydawnictwa w powiecie poznańskim są bezpłatne. Samorządy mają świadomość, że utrzymywanie narracji o wydawaniu „biuletynu informacyjnego” jest nie do obronienia w sytuacji, w której za pismo trzeba płacić. Warto zauważyć, że to bardzo wygodna formuła – zakłada lepsze dotarcie do odbiorców, którzy od lat odwracają się od płatnej prasy, co zresztą dobrze pokazują skromne wyniki sprzedaży ABC.

Drukowanie reklam to nieuczciwa konkurencja w stosunku do prywatnej prasy

Problem ma jednak drugie piętro. Prasowa formuła przyjęta w ubiegłym stuleciu doprowadziła do sytuacji, w której w krajobraz gminnych „organów” wrosły wszędobylskie reklamy. Sytuacja jest dość kuriozalna (wyobraźmy sobie witrynę internetową Urzędu obklejoną tymi wszystkimi bannerami), ale przez wiele lat wymykała się głębszej refleksji. Obecnie eksperci nie mają złudzeń – finansowane przez samorządy redakcje – biorąc udział w rynkowej walce o reklamodawców dopuszczają się tzw. nieuczciwej konkurencji.

Przykładowo wydawca lokalnego „Echa” musi tak wszystko policzyć, by publikacja sfinansowała koszty swojego powstania oraz przyniosła jakiś dochód. Ten problem nie dotyczy ABC, które jest przecież dotowane przez samorząd. Co więcej to właśnie tytuł, dla którego przychody z reklam są jedynie bonusem dyktuje ceny na lokalnym rynku i de facto kształtuje również cennik prywatnego wydawcy. Zdaniem analityków samorządowe gazety potrafią całkowicie „osuszać” małe lokalne rynki reklamowe i skutecznie blokować powstawanie komercyjnych alternatyw. To problem gruntownie omówiony przez teoretyków, którzy dochodzą do smutnych konkluzji, że samorząd terytorialny ogranicza w ten sposób konstytucyjną wolność słowa i hamuje rozwój lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.

Sprawa oczywiście „brzydko pachnie” z daleka, na co wprost wskazują eksperci z Watchdog mówiąc o nielegalnym charakterze takiego procederu. Kostrzyn również musiał się w listopadzie wyspowiadać z tych grzechów, co mogło dać urzędnikom dużo do myślenia.

Sytuacji nie ułatwia zawiła sytuacja prawna, którą skomplikowały w ostatnich latach Regionalne Izby Obrachunkowe zajmujące się kontrolą gminnych finansów.
Łódź i Wrocław nie mają wątpliwości, że publikowanie reklam jest niedopuszczalne, bo nie należy do zadań użyteczności publicznej, które służą zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej. Gdańsk i Opole dopuszczają natomiast w swoich opiniach taką możliwość (powołując się na prawo prasowe) jednak nakazują analizę, czy taka działalność nie narusza zasad uczciwej konkurencji na lokalnym rynku wydawniczym. Poznańska Izba nie zajęła stanowiska w tej sprawie.

Nawet liberalna interpretacja przepisów zasiewa jednak oczywistą wątpliwość, która podzieliła powiat niemal na pół – 8 samorządowych tytułów nie publikuje reklam, a 9 je drukuje.

Reklamy to bardzo ważny element Kostrzyńskiego ABC. W przeanalizowanych przez nas wydaniach ich udział w objętości jednego numeru wahał się od 30 do 33%. Około 12 stron drukowanych regularnie reklam to niewiele mniej niż potencjał konkurencyjnego „Echa”, które z racji rynkowej ekonomii musi się jednak mieścić z właściwą treścią na zdecydowanie mniejszym „metrażu”.

Według sprawozdania finansowego MGOK-u za miniony rok wpływy z reklam sięgnęły 65,5 tys. zł. To całkiem dużo z uwagi na fakt, że z samej sprzedaży – wciąż płatnego tytułu – pozyskano jedynie 15 tys. zł. Przychody pokrywają koszt druku, który w minionym roku zamknął się w kwocie 36,2 tys. zł. Czy ABC się dziś samofinansuje? Trudno to stwierdzić, bo nie znamy kosztów pracy dziennikarskiej, który roztapia się gdzieś w pensjach pracowników Urzędu i MGOK.

– zauważa Łukasz Szał z kostrzyńskiego magistratu, który nie chce wypowiadać się konkretnie na temat nowej koncepcji bez ustaleń z redakcją.

Jak będzie wyglądać nowe ABC?

Dziś można odnieść wrażenie, że na ABC nie było do tej pory dobrego pomysłu. Drukowanie artykułów wątpliwej jakości (np. przepisów) oraz – niecodzienna dla takich tytułów – lifestylowa makieta, w której na tekst wykorzystuje się niejednokrotnie zaledwie ułamek powierzchni strony, sugeruje, że ABC maskuje dziś zużytą formułę z lat 90.

Ekspertka komentująca dla nas kostrzyński przypadek zwróciła przy okazji uwagę na ciekawą sytuację. Niedawno Watchdog zapytał Kostrzyn o to, w jaki sposób Urząd aktywizował mieszkańców do wzięcia udziału w przygotowaniu raportu o stanie gminy.

– gorzko konkluduje Katarzyna Batko-Tołuć.

Wiele wskazuje jednak na to, że zmiany, które idą nie są jednak – na szczęście – motywowane zapatrzeniem w powiat, który często bez skrupułów wykorzystuje lokalne tytuły do skrajnie nachalnej propagandy. Można przypuszczać, że Watchdog – uczulony na „gazety władzy” – wywarł skutecznie wpływ na kostrzyńskich decydentów, którzy postanowili cywilizować lokalne wydawnictwo. Bezpłatny charakter, brak reklam i przestrzeń dla głosów krytyki to być może nowe, lepsze oblicze ABC.

Musimy jednak zmartwić osoby, które są przekonane, że nowe ABC trafi w gusta krytyków. Zdaniem aktywistów zaangażowanych w sprawę jedyne dobre czasopismo samorządowe to takie, które przestaje się ukazywać.